Γκράφιτι, βανδαλισμός ή τέχνη;

Το γκράφιτι τα πρώτα χρόνια, την εποχή του 1966-1971,

xρησιμοποιήθηκε από πολιτικούς ακτιβιστές που ήθελαν να δημοσιοποιήσουν τις δηλώσεις τους αλλά και από συμμορίες του δρόμου με σκοπό τη διαχώριση των περιοχών τους. Παρόλα τα αρχικά κινήματα του γκράφιτι όπως οι cholos του Los Angeles στα μέσα του 1930 και τις υπογραφές του hobo πάνω σε βαγόνια τρένων πριν την εποχή της New York school, δεν ήταν πριν τα τέλη του 1960 αυτό το είδος της γραφής που άρχισε να παίρνει την σημερινή μορφή του.
Η ιστορία αυτού του υπόγειου κινήματος αρχίζει στην Philadelphia, ενώ το bombing μας πάει ακόμα πιο πίσω, στα τέλη του '60 στην Pennsylvania. Είναι ασαφές αν το σκεπτικό των πρώτων writers ήταν για λόγους διαδήλωσης ή τυχαίοι λόγοι που δεν γνωρίζουμε.

Αργότερα, στην περιοχή του Washington Heights του Manhattan γεννήθηκαν καινούργιοι writers. Το 1971 οι New York Times έγραψαν άρθρο για έναν από αυτούς, τον ΤΑΚΙ 183 ένα παιδί από τα Washington Heights.

Το TAKI ήταν το ψευδώνυμο για το κανονικό του όνομα Δημήτριος και το 183 ήταν ο αριθμός της οδού που ζούσε, εργαζόταν ως κούριερ με τα πόδια έτσι ήταν συχνά στον υπόγειο σιδηρόδρομο και το επωφελήθηκε αυτό κάνοντας υπογραφές (tags) ενώ περπατούσε. Η εμφάνιση αυτού του παράξενου ονόματος μαζί με τον αριθμό κίνησε την περιέργεια ολονών εξ ου και το άρθρο των New York Times. Εκείνος πήρε όλη την δόξα και τον σεβασμό ενώ ήταν και ο πρώτος king , ο πιο αναγνωρισμένος writer. Μερικοί άλλοι writers μεγάλης σημασίας ήταν και οι Julio 204, frank 207 και ο joe 136.

Στους δρόμους του Brooklyn επίσης το κίνημα του γκράφιτι όλο και μεγάλωνε συνεχώς. Πολλοί writers ήταν ενεργοί εκεί, ο friendly Freddie ήταν ένας writer που απέκτησε πολύ μεγάλη φήμη. Ο υπόγειος σιδηρόδρομος αποδείχθηκε ως μια γραμμή τηλεπικοινωνίας και ως ένα στοιχείο ενοποίησης όλων αυτών των ξεχωριστών κινημάτων. Οι άνθρωποι και στις 5 περιφέρειες ενημερώνονταν για τις προσπάθειες του καθενός, έτσι καθιερώθηκε και ο διαγωνισμός αναμεταξύ τους.



Αυτό το γράψιμο άρχισε να φεύγει από τους δρόμους και πήγε στον υπόγειο σιδηρόδρομο και γρήγορα γινόταν ανταγωνιστικό. Σε αυτό το σημείο το γράψιμο αποτελούταν από tags και ο στόχος ήταν να έχουν όσο πιο πολλά γίνεται. Οι writers θα πήγαιναν στις πλατφόρμες και θα «χτυπούσαν» όσο πιο πολλά βαγόνια μπορούσαν. Δεν πέρασε πολύς καιρός όταν συνειδητοποίησαν ότι αν πήγαιναν μέσα στην αυλή των τρένων τότε θα μπορούσαν να «χτυπήσουν» ακόμα πιο πολλά βαγόνια και με λιγότερο ρίσκο να τους πιάσουν. Έτσι η ιδεολογία και η μέθοδος του bombing υλοποιήθηκε και συνάμα καθιερώθηκε.

Μετά από λίγο καιρό υπήρχαν τόσα πολλά άτομα που έγραφαν έτσι ώστε οι writers να χρειάζονται ένα καινούργιο τρόπο για να αποκτήσουν φήμη. Ο πρώτος τρόπος ήταν να κάνουν την υπογραφή τους ξεχωριστή. Πολλές μέθοδοι και καλλιγραφικά μοτίβα δοκιμάστηκαν και αναπτύχθηκαν. Κάποιες υπογραφές γίνονταν καθαρά λόγω εμφάνισης, ενώ άλλες είχαν ξεχωριστό νόημα για τον κάθε καλλιτέχνη. Για παράδειγμα, οι κορώνες χρησιμοποιούνταν από writers που ήθελαν να δείξουν στον κόσμο ότι ήταν βασιλιάδες. Μάλλον η πιο διάσημη υπογραφή στην ιστορία αυτής της κουλτούρας ήταν του STAY HIGH 149 που χρησιμοποιούσε ένα τσιγάρο με μαριχουάνα ως παράλληλη γραμμή για το H και το λογότυπο των σήριαλ THE SAINT.

H επόμενη ανάπτυξη ήταν η κλιμάκωση της υπογραφής, άρχισαν να γράφουν σε πιο μεγάλη κλίμακα να χοντραίνουν τα γράμματα και έβαζαν και εξωτερική γραμμή με άλλο χρώμα, ανακάλυψαν ακόμα ότι οι βαλβίδες από άλλα aerosol προϊόντα έβγαζαν πιο μεγάλο πάχος και αυτό οδήγησε στην ανάπτυξη του αριστουργήματος . Το εσωτερικό του γράμματος διακοσμούνταν με διάφορα σχέδια όπως αστεράκια, διάφορες γραμμές, χοντρές τελείες και άλλα.

Τελικά, οι writers άρχισαν να κάνουν αυτά τα αριστουργήματα κατά μήκος και ύψος των βαγονιών και αυτού του είδους γκράφιτι τα ονόμασαν με τον όρο top-to-bottom. Αυτή η προσθήκη διαφόρων διακοσμητικών στοιχείων και η μεγέθυνση της κλίμακας των graffiti συνέβαλε στην ανάπτυξη αυτής της κουλτούρας.



Η ανταγωνιστική ατμόσφαιρα που κυριαρχούσε στον κόσμου του γκράφιτι οδήγησε στην ανάπτυξη των πρώτων κυριολεκτικά style και αποχωριζόμαστε αυτά που είναι βασισμένα στις υπογραφές. Το broadway και το bubble style ήταν οι πρωτες μορφές γκράφιτι έτσι όπως το ξέρουμε σήμερα, οπότε και έναυσμα μέσω αυτών των δυο style να δημιουργηθούν τα σημερινά. Σύντομα βελάκια, σπείρες, οι συνδέσεις μεταξύ των γραμμάτων αφομοιώθηκαν στα γράμματα. Αυτές οι προσθήκες έκαναν τα γράμματα πολύπλοκα και δύσκολα να διαβαστούν και έτσι δημιουργήθηκε η βάση για το μηχανικό ή άγριο style.

Η δημιουργικότητα αυτής της αρχικής περιόδου δεν έμεινε μη-αναγνωρίσιμη. Ο Hugo Martinez, καθηγητής κοινωνιολογίας στο κολλέγιο της Νέας Υόρκης, πήγε και γνώρισε τους UGA (UNITED GRAFFITI ARTISTS). Οι UGA ήταν από τους καλύτερους writers του υπόγειου σιδηρόδρομου οι οποίοι επιδείκνυαν την δουλειά τους σε gallery. O Martinez τους βοήθησε να κάνουν μια επιτυχημένη gallery με writers όπως οι PHASE 2, MICO, COCO 144, PISTOL, FLINT 707, BAMA, SNAKE και STITCH.

Το 1973 ένα άρθρο του περιοδικού «New York Magazine» του Richard Goldstein με τίτλο "THE GRAFFITI HIT PARADE" ήταν μια πρώιμη αναγνώριση της τέχνης του γκράφιτι. Ενώ, το αποκορύφωμα ήταν στα τέλη 74. Στη Νέα Υόρκη επικρατεί κρίση, ο υπόγειος σιδηρόδρομος δεν είχε σχεδόν καθόλου φύλακες, η καινούργια γενιά σαφώς πιο προετοιμασμένη αφού τα πρώτα βήματα του γκράφιτι έχουν ήδη γίνει και έτσι γίνεται το πιο δυνατό χτύπημα bombing στην ιστορία.



Το throw up είναι κομμάτι που αποτελείται από ένα outline και το εσωτερικό βάφεται ελάχιστα, συνήθως 1 ή 2 γράμματα, αυτό το είδος εξαπλώθηκε παντού κυρίως στα ΙΝD`S και τα BMT`S (Μέσα Μαζικής Μεταφοράς).

Ένα νέο κύμα δημιουργίας άνθισε στα τέλη του 1977. Τα style wars για άλλη μια φόρα ξεκίνησαν και αυτό ήταν και το τελευταίο κύμα bombing πριν να γίνει πρώτο μέλημα της αρχής των μεταφορικών μέσων η εξάλειψη του γκράφιτι.

Μετά το 1980 τα πράγματα άρχισαν να σταματάνε σιγά σιγά, στον σιδηρόδρομο έβαλαν συρματοπλέγματα και πιο πολλούς φύλακες. Οι writers άρχισαν να τα παρατάνε και να κατευθύνονται σε άλλες καλλιτεχνικές επιλογές. Πολλοί άρχισαν να σκέφτονται την καριέρα τους, δεν υπήρχε και αρκετή προσοχή μετά από την razor gallery που έγινε στις αρχές του 70 με την βοήθεια του hugo martinez. Το 1979 ο LEE QUINONES και ο FAB 5 FREDDIE έκαναν μια έκθεση στη Ρώμη με τον πωλητή έργων τέχνης Claudio Bruni. Μετά το 1980 πολλοί writers πήγαν σε διάφορα μέρη όπως ESSES studio, Stephan Eins' Fashion Moda και Patti Astor's Fun Gallery για να διευρύνουν τους ορίζοντες τους. Αυτές οι γκαλερί ήταν πολύ σημαντικές διότι διεύρυναν την τέχνη του γκράφιτι και στο εξωτερικό.

Στις αρχές με μέσα του 1980 το γκράφιτι άρχισε να τα βρίσκει σκούρα εξαιτίας των writers αλλά και όλης της κοινωνίας που κατέρρεε. Εκείνη την εποχή ξέσπασε η επιδημία του κρακ και της κοκαΐνης και πολλά άτομα πέθαναν εξαιτίας της και κυρίως μέσα στα ghetto. Βγήκαν καινούργιοι νόμοι οι οποίοι απαγόρευσαν την πώληση των spray από μεταπωλητές και τα μαγαζιά που θα τα πωλούσαν έπρεπε να τα έχουν κλειδωμένα σε ειδικά ντουλάπια έτσι ώστε να μην κλαπούν. Ακόμα βγήκαν νόμοι περί φυλάκισης και προστίμου για όποιον κάνει γκράφιτι.

Σε πολλούς τόπους όπου μπορούσαν να… βάψουν είχαν τοποθετηθεί φύλακες καθώς και συρματοπλέγματα που αν καταστρέφονταν τα αντικαθιστούσαν αμέσως. Κυκλοφόρησε επίσης καθαρτικό κατά του γκράφιτι έτσι πολλά σβήνονταν σε μερικούς μήνες αν όχι σε μέρες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα πολλοί writers να αναστατωθούν και να τα παρατήσουν. Δεν αποθαρρύνονται όμως όλοι τόσο εύκολα. Κάποιοι βρήκαν αυτή την κατάσταση ως μια νέα πρόκληση. Δυνάμωσε η αποφασιστικότητα τους να μην χάσουν από το MTA (METROPOLITAN TRANSIT AUTHORITY) και άρχισαν να γίνονται επιθετικοί, αποφασισμένοι για την διασφάλιση της περιοχής τους. Φυσικά το θέμα με το ποιός θα έχει ποιές περιοχές και την αυλή των τρένων μαζί με τις γραμμές υπήρχε από παλιά, η διαφορά είναι ότι αυτές οι απειλές αναμεταξύ τους δυνάμωσαν ακόμα περισσότερο. Αν ένας writer πήγαινε να βάψει χωρίς προστασία τότε το μόνο σίγουρο ήταν ότι θα τον έδερναν οι άλλοι writers και θα του έκλεβαν τα spray. Σε αυτό το σημείο μάλιστα η σωματική δύναμη και η ενότητα στις συμμορίες του δρόμου πήρε πολύ σημαντικό ρόλο στο γκράφιτι.

Κάπου εκεί ήρθε μια μόδα από άλλα, νέα άτομα που έστειλαν το γκράφιτι ένα βήμα πίσω. Χρησιμοποιούσαν χοντρούς μαρκαδόρους και χαλούσαν τα γκράφιτι. Λόγω της έλλειψης των spray έκαναν μόνο υπογραφές με μαρκαδόρους, αλλά αυτές οι υπογραφές ήταν φτωχές καλλιτεχνικά προσπάθειες. Οι καιροί που οι γκραφιτάδες προσπαθούσαν συνεχώς να καλυτερεύουν και να τελειοποιούν τις υπογραφές τους χάθηκαν.

Στα μέσα του `86 το ΜΤΑ ολοένα κέρδιζε την μάχη εναντίον του γκράφιτι. Οι πιο πολλοί writers είχαν σταματήσει να βάφουν - σχεδόν όλες οι γραμμές του σιδηρόδρομου δεν είχαν γκράφιτι πάνω, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις. Η ασφάλεια ήταν μεγάλη και η αστυνομία έκανε ειδική δύναμη εναντίον των βάνδαλων του σιδηρόδρομου και το μόνο που έμεινε ήταν μερικές σκιώδεις μορφές που κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανό το γκράφιτι εκείνη την εποχή.

Για χρόνια όλη η τεκμηρίωση του γκράφιτι γινόταν από τις εξωτερικές πηγές. Κατόπιν στη δεκαετία του '80 ο PHASE2 πρόσθεσε μια άλλη ολοκλήρωση στον κατάλογο των επιτευγμάτων του. Δημοσίευσε το πρώτο του περιοδικοό, το “International Graffiti Times”. Έτσι έχουμε φτάσει σήμερα να αυξάνονται συνεχώς τα περιοδικά που αφορούν το γκράφιτι. Ένα από τα πιο θετικά πράγματα για αυτά τα περιοδικά είναι ότι ως επί το πλείστον οι συγγραφείς τα εκδίδουν οι ίδιοι. Πολλοί συγγραφείς επικρίνουν αυτές τις δημοσιεύσεις λέγοντας ότι είναι ο λάθος δρόμος προς τη φήμη. Με ή χωρίς τους κριτικούς αυτά τα περιοδικά έχουν γίνει ένα μέρος του πολιτισμού που παρέχει έναν άλλο τόπο συναντήσεως επικοινωνίας για μια κοινότητα που έχει αγωνιστεί για να επικοινωνήσει. Σήμερα μάλιστα με το ίντερνετ το γκράφιτι γίνεται ακόμα πιο γνωστό ιδιαίτερα από τους νεαρούς που δεν τα απολαμβάνουν όλα αυτά από την ασφάλεια του διαδικτύου μέχρι τους πιο hardroce bombers και γραφικές εταιρίες σχεδίου που καθιερώνονται από τους writers οι οποίοι χρησιμοποιούν την τεχνολογία Ιστού ως μορφή τέχνης.

Στην Ελλάδα πάλι τα πράγματα είναι αλλιώς. Το γκράφιτι δεν αποτελεί έκφραση του περιθωρίου. Μάλιστα επειδή τα σπρέι είναι αρκετά ακριβά, θεωρείται ακριβό χόμπι και πολλοί από τους νεαρούς γκραφιτάδες ανήκουν πλέον στην αστική και μεγαλοαστική τάξη. Οι περισσότεροι είναι ηλικίας 12-30, βγαίνουν σε ομάδες όταν πέσει η νύχτα και στόχο έχουν να κάνουν την πόλη πιο φωτεινή και χαρούμενη. Το γκράφιτι στην Ελλάδα δεν έχει κάποια συγκεκριμένη ταυτότητα, αν και πολλές φορές συνδέεται με την αμφισβήτηση και την ανυπακοή, καθώς το bombing γίνεται σε απαγορευμένες επιφάνειες.

Όλες οι ομάδες γκράφιτι φαίνεται να ξεκίνησαν στην με αφορμή το Hip Hop συγκρότημα TerrorXCrew. Το πρώτο Wall Fame έγινε στην Ελλάδα το 1994. Αγαπημένες επιφάνειες οι εξωτερικοί τοίχοι κτιρίων αλλά κι εγκαταλελειμμένα αυτοκίνητα, λεωφορεία, τρένα, ρολά καταστημάτων. Όπως σε κάθε ομάδα έτσι και σ' αυτή των γκραφιτάδων υπάρχουν αξίες όπως η φήμη, η καλλιτεχνική έκφραση, η δύναμη. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει το στυλ. Όσο πιο αυθεντικό είναι το στυλ τόσο πιο γνωστός και σεβαστός θα γίνει στο χώρο του ο γκραφιτάς. Ο χώρος αυτός είναι κατά κύριο λόγο ανδρικός. Οι γυναίκες μειοψηφούν και είναι δύσκολο να καταξιωθούν στο χώρο του γκράφιτι. Πολλές είναι εκείνες που χρησιμοποιούν ανδρικά ψευδώνυμα αλλά τις προδίδει το σχέδιο τους που συνήθως είναι πιο φωτεινό και φίνο.

Οι γκραφιτάδες είναι «οι βάνδαλοι» που καταστρέφουν την αισθητική όψη της πόλης και τα έργα τους είναι «βρομιές» στους τοίχους των κτιρίων. Από την άλλη μεριά το γκράφιτι αναγνωρίζεται πλέον από ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ως μορφή τέχνης. Εξάλλου όλοι οι δρόμοι έχουν γεμίσει από δημιουργίες καλλιτεχνών του δρόμου. Φαίνεται πως το σωστό είναι κάπως στη μέση, ωστόσο δεν φαίνεται και να πτοούνται ιδιαίτερα οι writers από τις όποιες απαγορεύσεις… το αντίθετο μάλιστα, τους εξιτάρουν και πεισμώνουν περισσότερο.

Πηγές: hiphop.com.cy, www.ypovrixio.gr